του Ηλία Φραγκούλη

Από το 1988 μέχρι και σήμερα, ο Τιμ Μπέρτον δεν υπήρξε απλά ο αγαπημένος μου (εν ζωή) σκηνοθέτης, αλλά ο δημιουργός στον οποίο εμπιστεύτηκα τη φαντασία μου. Ο Μπέρτον έγινε ο «δικός μου» Φελίνι. Ο παραμυθάς που μου έλειπε από το σινεμά καθώς μεγάλωνα. Ελάχιστες φορές με απογοήτευσε ή δεν τον αναγνώρισα μέσα από κάδρα ταινιών του. Και σχεδόν κανείς άλλος δεν έχει το δικαίωμα αυτού του αξιώματος στον σύγχρονο κινηματογράφο (μοναδική εξαίρεση και δυνατός του «αντίπαλος» για μένα, από το 1998, εκείνος ο τόσο «Ευρωπαίος»… Τεξανός!). Ο φιλμικός κόσμος τού Μπέρτον, όμως, δεν αγγίζει μόνο το βλέμμα. Εμπεριέχει μια βαριά αίσθηση θλίψης, που λες και έρχεται κατευθείαν από μια «άλλη» ζωή, πολύ πιο μακάβρια και πένθιμη από τον θνητό βίο. Το κάνει με τόση σκοτεινιά αυτό ο Μπέρτον που θα ήταν πραγματικά αβάσταχτο, αν δεν υπήρχε και τόση αγάπη μέσα του. Αυτή την αγάπη, λοιπόν, είναι που θα θυμηθείς ξανά με τη «Μις Πέρεγκριν» και τη μεταφορά στη μεγάλη οθόνη ενός μάλλον τυπικού young adult αναγνώσματος του Ράνσον Ριγκς από το 2011, το οποίο έχει αποκτήσει μεγάλη φήμη και δύο συνέχειες.

Μια εύκολη και προφανής περιγραφή του έργου; Μοιάζει με μια… παιδική εκδοχή των «X-Men», στο ύφος του «Χάρι Πότερ», με τη δράση του να τοποθετείται μεταξύ παρόντος και Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Σε ένα (παρόμοια βιωμένο και από τον ίδιο το σκηνοθέτη) suburban σκηνικό της Φλόριδας, ο νεαρός Τζέικ χάνει (από μυστηριώδη αίτια) τον παππού του, έναν Πολωνό μετανάστη που είχε ζήσει τον πόλεμο με τους Γερμανούς στα 40’s. Απομονωμένος από συγγενείς και φίλους, εξαιτίας της καλπάζουσας φαντασίας του και των απίστευτων αφηγήσεων γύρω από ένα οικοτροφείο για «ασυνήθιστα» παιδιά (των οποίων κρατά φωτογραφικά πειστήρια), ο μακαρίτης ήταν το ουσιαστικό πατρικό πρότυπο για τον ανήλικο Τζέικ, που πλέον βρίσκεται μπροστά σε οδηγίες βαρύνουσες ως «κληρονομιά» και τον συμβουλεύουν να φτάσει ως την Ουαλία, έτσι ώστε να αναζητήσει τα ίχνη της Μις Πέρεγκριν και των εκλεκτών «μεταλλαγμένων» της. Το οικοτροφείο θα βρεθεί… βομβαρδισμένο από τα χρόνια του πολέμου, κάτι που δεν εξηγεί τη διαρκή αλληλογραφία του παππού Έιμπραχαμ με τας Ευρώπας μέχρι το πρόσφατο παρόν!

Το πρώτο πράγμα που αντιλαμβάνεσαι στο φιλμ είναι το μπερτονικό μοτίβο της τραυματικής σχέσης με τον πατέρα ή και την «αντικατάστασή» του από ένα άλλο φυσικό πρόσωπο, το οποίο «υιοθετεί» τον κεντρικό (αρκετά συχνά νεαρό) ήρωα και του μεταδίδει τη μαγεία της φυγής μέσα από το φαντασιακό. Ακολουθεί το ταξίδι, η εξερεύνηση, η ωρίμανση και το επισφράγισμα της πίστης στο όποιο (συμβολικά) «διαφορετικό». Η ανάπτυξη της ιστορίας επιβεβαιώνει για ακόμη μια φορά το ταλέντο του Μπέρτον στο να δημιουργεί κόσμους δικούς του, στους οποίους το ρεαλιστικό χάνει την έννοια και την επαφή με τον χρόνο, και το αλλόκοτο μπορεί να αυθαιρετεί εντός της καθημερινότητας, χρησιμοποιώντας μέχρι και την τεχνική του stop motion animation για να παίξει με το βλέμμα. Παιδιάστικα, βέβαια!

Ο χρόνος κυλά ευχάριστα, όμως η ουσιαστική απόλαυση ξεκινά όταν ο Μπέρτον μπαίνει στο προσφιλές στοιχείο της έμπνευσής του, το ακόμη πιο παραμυθένιο και σουρεαλιστικό, με ήρωες του κακού που μεταμορφώνονται σε κάτι ακόμη πιο απεχθές, με τέρατα που απειλούν την ύπαρξή σου, με αναφορές που ταυτίζονται άμεσα με τον κόσμο τού τσίρκου ή το funhouse ενός luna park. Η κλιμάκωση στην αποβάθρα του Μπλάκπουλ περιέχει σκηνές ανθολογίας που θα φέρουν ρίγη στους fans του σκηνοθέτη, με πιο αποθεωτικό τον φόρο τιμής στο σινεμά τού Ρέι Χαριχάουζεν. Εκεί, πια, είναι που αισθάνεσαι το φιλμ να ολοκληρώνεται και συναισθηματικά, αφήνοντας (επιτέλους) την ερωτική του υπο-πλοκή να αναπνεύσει και να μας οδηγήσει σε ένα φινάλε που μιλά για αγέραστα πάθη, για το κυνήγι που είναι (ή πρέπει να είναι) η αγάπη, για τον φόβο απέναντι στον χρόνο, για την εσωτερική πάλη με την… ημερομηνία λήξης μας. Η λύτρωση που προτείνει ο Μπέρτον είναι ένα πραγματικό δώρο που συγκινεί, είναι το γνήσιο παραμύθι και το «ψέμα» που μπορεί να σώζει μέχρι και ζωές. Στο σινεμά, πάντα. Εκεί όπου ζεις γι’ αυτά τα 127 λεπτά.

Η «Μις Πέρεγκριν» είναι το «ένας φίλος ήρθε απόψε από τα παλιά» του Τιμ Μπέρτον. Γι’ αυτό και αξίζει να τον ακουμπήσεις στον ώμο, να τον χαϊδέψεις με στοργή και να τον κάνεις να αισθανθεί ότι δεν τον ξέχασες ποτέ…