του Δημήτρη Δημητρακόπουλου

Είναι πολύ εύκολο να κατηγορήσει κανείς τον Ραμίν Μπαχράνι για ηθικολογία και για εύκολο διδακτισμό. Οι χαρακτήρες του έχουν πάντα μια ξεκάθαρη ηθική διαδρομή στο μυαλό, ένα σαφές δίλημμα τύπου «σωστό ή λάθος» προς αντιμετώπιση, έναν δυνατό ηθικό κώδικα συμπεριφοράς, τον οποίο καλούνται ή να τιμήσουν (και να βγουν τελικά χαμένοι) ή να καταπατήσουν και να οδηγηθούν (με τίμημα) στη νίκη. Στις πρώτες ταινίες του («Chop Shop», «Man Push Cart», «Goodbye, Solo»), οι ηθικοπλαστικές πινελιές δεν χτυπούν τόσο έντονα, ίσως επειδή και η αφήγηση φροντίζει να κρατά χαμηλούς τους τόνους. Στο «At Any Price», όμως, την ταινία όπου ο Μπαχράνι συνάντησε για πρώτη φορά το Χόλιγουντ, αυτοί οι χαμηλοί τόνοι έδωσαν τη θέση τους σε ένα πρώτης τάξης επαρχιακό μελόδραμα, χωρίς τακτ και λεπτότητα. Σε ποια κατηγορία, λοιπόν, εμπίπτουν τα «99 Σπίτια»;

Το φιλμ, ευτυχώς, δεν αγγίζει την ηλιθιότητα του «At Any Price», ούτε όμως πλησιάζει την αθωότητα και τη γνησιότητα των πρώτων ταινιών του σκηνοθέτη, καθώς παραμένει γεμάτο υπερβολικές ερμηνείες (ειδικά η Λόρα Ντερν επιδίδεται σε recital γκριμάτσας, σε έναν διακοσμητικό αλλά ευπρόσδεκτο υποστηρικτικό ρόλο στην ταινία) και ακραία έκφραση του δράματος, κάτι που υπονομεύει τις καλές κατά τα άλλα προθέσεις της ταινίας. Ωστόσο, το ηθικό ταξίδι του Ντένις Νας, ο οποίος βρίσκεται ξαφνικά στη θέση του θύτη και όχι του θύματος, έχει σαφώς ισχυρή βάση και καταφέρνει με επιτυχία να σε βυθίσει στην Οδύσσεια του κεντρικού ήρωα, που βλέπει τον εαυτό του να συνεργάζεται με τον ίδιο τον Διάβολο για να εκπληρώσει τις υποσχέσεις που έδωσε στον γιο του – και, χειρότερα, στον ίδιο του τον εαυτό.

Η σχέση τού Νας με τον απρόσμενο μέντορά του είναι μια ωραία παραλλαγή πάνω στο κλασικό μοτίβο πατέρα – γιου και έρχεται με ενδιαφέροντα τρόπο σε αντίθεση με την… κυριολεκτική σχέση ανάμεσα στον Νας και τον γιο του, σχολιάζοντας τον τρόπο που η αμερικανική κοινωνία δημιουργεί όνειρα για να τα καταστρέψει με την ίδια ευκολία, παγιδεύοντας ανθρώπους περιορισμένης κοινωνικής δηκτικότητας σε μηχανισμούς που στόχο έχουν να τους στραγγίξουν από ό,τι έχουν και, συνήθως, δεν έχουν. Ο Μπαχράνι, όμως, φαίνεται διατεθειμένος να διατηρήσει το φως της αισιοδοξίας ανοιχτό, να υποστηρίξει ότι μέσα σε όλον αυτόν τον πανικό ο άνθρωπος μπορεί ακόμα να διακρίνει τι είναι σωστό και τι λάθος, και να κάνει σαφές ότι, παρά τις αντιξοότητες, η ηθική πυξίδα μπορεί να παραμείνει ενεργή μέχρι το τέλος. Τα «99 Σπίτια» είναι μια ταινία για την οικογένεια, τις φιλοδοξίες και πάνω από όλα τις αξίες, και αυτό δεν το ξεχνάνε σε κανένα στάδιο της αφήγησής τους.

Είναι μια προσέγγιση που εξ ορισμού κάνει την ταινία να κουνάει αρκετές φορές διδακτικά το δάχτυλο, όμως αυτό είναι μια συνειδητή επιλογή, που ενδεχομένως να φαίνεται άστοχη στα μάτια του σύγχρονου θεατή επειδή ο κόσμος πλέον, ή τουλάχιστον όπως τον εκλαμβάνουμε εμείς πια, είναι πολύ πιο κυνικός από ό,τι παλιότερα (αυτός ο διδακτισμός δεν φαίνεται να μας ενοχλεί όταν αφορά το παλιό, κλασικό Χόλιγουντ) και σχετικά απρόθυμος να αποδεχτεί τόσο «χρυσούς» ήρωες. Πέραν των ενστάσεων, όταν αυτή η τακτική αφήγησης είναι σκόπιμη, δεν μπορείς παρά να αναγνωρίσεις την τιμιότητα του σκηνοθέτη, ακόμα κι όταν αναγκάζεσαι να ξεφυσήσεις λόγω κάποιων παραμέτρων της ιστορίας (και κυρίως από το μάλλον σχηματικό ταξίδι εξιλέωσης που αναπόφευκτα επιλέγει να ακολουθήσει ο Νας).

Στα θετικά της ταινίας, Μάικλ Σάνον και Άντριου Γκάρφιλντ παραδίδουν επαγγελματικές, αποτελεσματικές ερμηνείες (πίσω από την υπερβολή, μπορείς να διακρίνεις την προσπάθεια να δώσουν επιπλέον βάθος στους χαρακτήρες τους), o ρυθμός της αφήγησης δεν κάνει ούτε στιγμή κοιλιά από την αρχή μέχρι το τέλος, και η καρδιά τού φιλμ χτυπάει στο σωστό μέρος, προσφέροντας την απαραίτητη ένταση πριν τα γεγονότα υπονοήσουν έστω και στο ελάχιστο ότι μπορούν (;) να έχουν αίσια εξέλιξη. Στην τελική, το αν η ταινία είναι προϊόν ρεαλισμού ή κατάφωρη φαντασία θα πρέπει να το ζυγίσει ο κάθε θεατής ξεχωριστά. Δεν είναι κακό πάντως, πού και πού, να βλέπεις μερικές αχτίδες αισιοδοξίας στην μεγάλη οθόνη, ακόμα κι αν η κυνική σου πλευρά σε ωθεί να τις χλευάσεις.