της Κατερίνας Ανδρεάκου

Οι κινηματογραφικές βιογραφίες διάσημων προσωπικοτήτων ανέκαθεν αποτελούσαν δίκοπο μαχαίρι για τους δημιουργούς τους: πρόσφατα παραδείγματα, ο θρίαμβος του «Η Θεωρία των Πάντων» και το απόλυτο Βατερλώ του «Γκρέις του Μονακό». Έτσι, όταν διαβάζει κανείς πως ένα εκ των enfants terribles του παγκόσμιου σινεμά, ο Έιμπελ Φεράρα, γράφει και σκηνοθετεί τη βιογραφία ενός άλλου κινηματογραφικού provocateur όπως ο Παζολίνι, δεν μπορεί παρά να έχει κάποιον, έστω και συγκρατημένο, ενθουσιασμό και προσμονή για κάτι ιδιαίτερο, δυνατό, αντισυμβατικό. Το τελικό αποτέλεσμα; Μπερδεμένο.

Ο Φεράρα και οι συνεργάτες του προφανώς έκαναν βαθιά κι εκτενέστατη έρευνα στη ζωή και το έργο τού Παζολίνι. Από την επιστολή που γράφει στον Αλμπέρτο Μοράβια σχετικά με το επικό μυθιστόρημα «Petrolio» που έμελλε να αφήσει ημιτελές, στην πολιτικο-φιλοσοφική ανάλυση που επιχειρεί κατά τη διάρκεια συνέντευξής του από δημοσιογράφο στο σπίτι του, στην – παραδοσιακή, για τα μεσογειακά δεδομένα – στενή σχέση με τη μητέρα του με την οποία συγκατοικεί, το αποσπασματικό πορτρέτο που σκιαγραφεί ο Φεράρα για τον Παζολίνι επιδεικνύει γνώση και σεβασμό σχεδόν σε ένα προσωπικό, ενδόμυχο επίπεδο. Ο Αμερικανός σκηνοθέτης αποδομεί αυτές τις τελευταίες 24 ώρες, δείχνοντας τις διαφορετικές πτυχές τού ήρωά του: ο κινηματογραφικός δημιουργός, ο μαρξιστής φιλόσοφος, ο λατρευτός γιος κι αδελφός, ο καλός φίλος, ο παθητικός εραστής, ο πραγματιστής κυνηγός αγοραίου έρωτα.

Ταυτόχρονα, ο Φεράρα αποπειράται να πραγματώσει τρεις σκηνές από την ταινία που ο Παζολίνι είχε σκοπό να γυρίσει αμέσως μετά τα «Σόδομα», το «Porno-Teo-Kolossal», στην οποία ο πρωταγωνιστής, Επιφάνιο, ταξιδεύει στα Σόδομα για τη Γιορτή της Γονιμότητας, ένα όργιο μεταξύ των gay ανδρών και γυναικών με μοναδικό στόχο τη διαιώνιση του είδους. Οι σκηνές αυτές «σφηνώνονται» στην κατακερματισμένη αφηγηματική δομή της ταινίας, σαν φαντασιώσεις / συλλογισμοί του Παζολίνι, αποκτώντας συμβολικό χαρακτήρα, τόσο της ζωής, όσο και του επικείμενου θανάτου του, και αποτελούν ίσως το πιο καλλιτεχνικά ενδιαφέρον μέρος της ταινίας (με τον συχνό πρωταγωνιστή και πρώην εραστή του Παζολίνι, Νινέτο Ντάβολι ως Επιφάνιο). Ωστόσο, προσθέτουν σε μια γενικότερη αίσθηση που αποπνέει η ταινία, αυτήν της μίμησης αντί της αυθεντικής ευρηματικότητας, στην οποία θα ευελπιστούσε κανείς από έναν τόσο ανορθόδοξο σκηνοθέτη όπως ο Φεράρα, ειδικά όταν καταπιάνεται με έναν άλλο καλλιτέχνη – σύμβολο της ανυποταγής στη συμβατικότητα.

Έτσι, παρόλη την έρευνα, την ανορθόδοξη φήμη του και το προφανές πάθος για το αντικείμενό του, ο Φεράρα, δυστυχώς, απογοητεύει σε αρκετά επίπεδα. Καταρχάς, προσπαθεί να χωρέσει στην ήδη μπερδεμένη του αφήγηση πολλές και διαφορετικές πτυχές, κάνοντας μέρη τής ταινίας ασυνάρτητα και ορισμένα «ελιτίστικα», απαγορευτικά σε όποιον δεν γνωρίζει λεπτομερώς την ιστορία του Παζολίνι. Και, παρότι πρόκειται για κάποιον γοητευτικό ήρωα, ως άνθρωπο και προσωπικότητα, αυτή η εκδοχή τού Ιταλού σκηνοθέτη μας κρατάει σε απόσταση, με την κάμερα του Φεράρα να κοιτά με ενδιαφέρον, αλλά τελικά με αναπάντεχη (και μάλλον ακούσια) ψυχρότητα, ακόμα κι έναν κρυφο-συντηρητισμό, τόσο τον Παζολίνι, όσο και τα γεγονότα εκείνων των τελευταίων ωρών.

Σε αυτό το αρκετά «ψυχρό» αποτέλεσμα συμπράττει και η περίεργη «Βαβέλ» του κάστινγκ, με τον Γουίλεμ Νταφόου στον κεντρικό ρόλο να μιλά αγγλικά (και κάτι σκόρπια σπαστά ιταλικά) και το υπόλοιπο καστ Ιταλών ηθοποιών να απαντά με τον αντίστροφο τρόπο. Ωστόσο, ο Νταφόου αποτελεί το μεγαλύτερο ατού της ταινίας (αν και η λέξη «μίμηση» επανέρχεται προς συζήτηση). Όχι μόνο μοιάζει φυσιογνωμικά στον Ιταλό δημιουργό αλλά δίνει και μια συγκροτημένη, εσωτερική ερμηνεία, προβάλλοντας ταυτόχρονα τη διάνοια, τη γοητεία, τα άγχη αλλά και τους προσωπικούς δαίμονές του που, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, τον έφεραν τα ξημερώματα της επόμενης μέρας στην ερημική περιοχή όπου βρέθηκε άγρια δολοφονημένος. Αυτό το τόσο βίαιο τέλος ο Φεράρα το κινηματογραφεί (να τη πάλι η λέξη) ψυχρά, κλινικά, σχεδόν σαν αναπαράσταση των αληθινών οπτικών ντοκουμέντων της εποχής, με το κακοποιημένο σώμα τού Παζολίνι να κείτεται άψυχο στην άμμο. Κι ενώ, φυσικά, δεν περιμέναμε πως ο Φεράρα θα γίνει ξαφνικά… Όλιβερ Στόουν, να υποκύπτει μανιακά σε θεωρίες συνωμοσίας περί του «αληθινού» δράστη και των κινήτρων, ωστόσο η (υπερ)απλουστευμένη βερσιόν που μας πλασάρει, αφήνει αναπόφευκτα έναν απόηχο κενότητας και απογοήτευσης – τον ίδιο απόηχο που αφήνει το σύνολο αυτής της ενδιαφέρουσας κι εν μέρει όντως αντισυμβατικής, αλλά απροσδόκητα άτολμης ταινίας.