του Δημήτρη Δημητρακόπουλου

Ήδη στα πρώτα πλάνα της ταινίας, ο Μπένεντεκ Φλίγκαουφ εισάγει το θεατή στο κοινωνικό υπόβαθρο της ταινίας. Στα τέλη της δεκαετίας του 2000, παρατηρήθηκε στην Ουγγαρία μια έξαρση ρατσιστικών υποθέσεων, που ως στόχο είχε τον τσιγγάνικο πληθυσμό της χώρας, με αποτέλεσμα να χαθούν περιουσίες αλλά και ανθρώπινες ζωές, καθώς οι επιθέσεις συμπεριελάμβαναν ρίψη μολότοφ, πυροβολισμούς και λεηλασίες. Ο Φλίγκαουφ τονίζει, επίσης, ότι αυτή δεν είναι μια καταγραφή των γεγονότων αλλά περισσότερο ένα σχόλιο πάνω σε αυτά, εμπνευσμένο από μαρτυρίες και την εξιστόρηση αληθινών περιστατικών.

Η αφήγηση ξεκινά μαζί με την αρχή της ημέρας. Η μητέρα της οικογένειας, Μαρί, ξυπνάει, φροντίζει τον άρρωστο πατέρα της και ξεκινά για την δουλειά της ως καθαρίστρια. Λίγο αργότερα, σηκώνονται και τα δύο παιδιά της, η Άννα και ο Ρίο. Η Άννα φαίνεται επιμελής μαθήτρια ενώ ο Ρίο είναι πιο επαναστατική φύση, που ενδιαφέρεται περισσότερο για την εξερεύνηση της καθημερινότητας παρά για τις μαθητικές του υποχρεώσεις. Ο πατέρας της οικογένειας έχει ήδη φύγει στον Καναδά για αναζήτηση καλύτερης ζωής και, από ότι φαίνεται, είναι πλέον θέμα χρόνου για να τον ακολουθήσουν και τα υπόλοιπα μέλη, αρκεί να βρεθούν οι απαραίτητοι πόροι.

Αν τα παραπάνω φαίνονται ασαφή και ακόμη προσπαθείς να ανακαλύψεις την υπόθεση της ταινίας, μην αναρωτιέσαι άλλο. Ο Φλίγκαουφ, ουσιαστικά, ακολουθεί τους πρωταγωνιστές του (κυριολεκτικά, πολλές φορές, στήνοντας την κάμερά του πίσω από τους ώμους τους) στη διάρκεια της ημέρας, καταγράφοντας μαζί την κοινωνική επιφύλαξη και τις στερεοτυπικές αντιδράσεις της κοινωνίας απέναντί τους, μέχρι να φτάσει άλλο ένα βράδυ, που μπορεί να είναι το τελευταίο τους αλλά μπορεί και όχι. Στη γειτονιά της οικογένειας, εξάλλου, έχει ήδη γίνει μια δολοφονική επίθεση και κανείς δε γνωρίζει ποιος μπορεί να είναι το επόμενο θύμα. Αυτή η ψευδο-ντοκιμαντερίστικη προσέγγιση προσφέρει μία επιπλέον δόση ρεαλισμού στην ταινία, αλλά κάνει πάρα πολύ απαιτητική την παρακολούθησή της, με αργόσυρτα πλάνα και μεγάλες περιόδους σιωπής.

Οποιεσδήποτε μικρές πληροφορίες μαθαίνουμε για τους χαρακτήρες, τις λαμβάνουμε φευγαλέα μέσα από τις περιηγήσεις τους στη διάρκεια της μέρας. Η Μαρί φαίνεται να είναι στα όρια της ανοχής της σχετικά με την αντιμετώπιση του κόσμου και είναι εκείνη που θέλει να φύγει περισσότερο από όλους. Η Άννα, από την άλλη, φαίνεται να κλείνεται περισσότερο στον εαυτό της, να αποφεύγει τους καυγάδες και να κάνει «τα στραβά μάτια» όταν υποπτεύεται ότι μπορεί να τραβήξει επικίνδυνα την προσοχή. Ο Ρίο, αν και μικρότερος, φαίνεται να είναι ο πιο προνοητικός από όλους, επενδύοντας το χρόνο του στην κατασκευή ενός καταφυγίου, για όποτε χρειαστεί. Ο Φλίγκαουφ τους τοποθετεί σε πανέμορφα πλάνα που τονίζουν την ομορφιά της εξοχής, όμως, αρνείται να εμβαθύνει στις προσωπικότητές τους. Ακόμα και στο τέλος της ταινίας, αυτοί οι χαρακτήρες δεν έχουν αποκτήσει πλήρως σάρκα και οστά, παραμένοντας αντιπροσωπευτικές μορφές ενός συνόλου, σχεδόν ανώνυμες. Γι’ αυτόν το λόγο, είναι δύσκολο για το θεατή να επενδύσει στη σχέση του με αυτούς, αφού ποτέ δεν τους γνωρίζει απόλυτα για να νοιαστεί τόσο πολύ για την τύχη τους.

Αυτό, όμως, που έχει ενδιαφέρον είναι η αποτύπωση της κοινωνίας και, κυρίως, η αντίδρασή της απέναντι στις επιθέσεις. Σε όλη τη διάρκεια της ταινίας, κανένας εκτός της τσιγγάνικης κοινότητας δεν κάνει αναφορά στα εγκληματικά γεγονότα. Επίσης, όταν γίνεται μια κλοπή στο σχολείο της Άννα, οι υποψίες στρέφονται αρχικά σε εκείνη, επιβεβαιώνοντας τις κυρίαρχες προκαταλήψεις. Παράλληλα, ο Ρίο κρυφακούει δύο αστυνομικούς να λένε ότι «με αυτές τις επιθέσεις δίνεται λάθος μήνυμα, καθώς θύματα γίνονται και οι καλοί τσιγγάνοι», αφήνοντας ανοιχτό παράθυρο τιμωρίας για τους «κακούς τσιγγάνους». Η κοινωνία, ως σύνολο, φαίνεται να υποστηρίζει άθελα τις βίαιες πράξεις, ακόμα κι αν ο Φλίγκαουφ, τελικά, το υπογραμμίζει με υπερβολικά προφανή τρόπο.

Όταν έρθει το δυνατό φινάλε, που για τα τελευταία δέκα λεπτά ανεβάζει την ταχύτητα, ο θεατής είναι ήδη εξαντλημένος. Αν και οι προθέσεις του Φλίγκαουφ δεν μπορούν να αμφισβητηθούν, η εκτέλεση και οι σκηνοθετικές του επιλογές περιορίζουν κατά πολύ τη μεταδοτικότητα του φιλμ, που χάνεται κι εκείνη, μαζί με τον μικρό Ρίο, μέσα στο σκοτεινό δάσος. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι το «ανοιχτό» φινάλε ευνοεί ακόμα περισσότερο τη διεύρυνση της ιστορίας και σε άλλες αντίστοιχες κοινωνικές περιπτώσεις, όμως, παράλληλα, αποδυναμώνει τη δημιουργία ισχυρών πρωταγωνιστικών μορφών, που θα τονώσουν τη δραματικότητα του φιλμ.