του Δημήτρη Δημητρακόπουλου

Ύστερα από μία δύσκολη χρονιά αναταράξεων, που συζητήθηκε έντονα για την… ύποπτη άφιξη του Γιάννη Σμαραγδή στο τιμόνι του Προέδρου, την παραφιλολογία σχετικά με την κόντρα του με τον καλλιτεχνικό Διευθυντή Δημήτρη Εϊπίδη και το ενδεχόμενο παραίτησης ή όχι του τελευταίου (το αφιέρωμα στα «100 χρόνια Ελληνικού Κινηματογράφου» θα το συζητήσουμε λίγο αργότερα), το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης κατάφερε όχι μόνο να φτάσει αρτιμελές στην 55η έκδοσή του αλλά και να παρουσιάσει για άλλη μια φορά ένα πλούσιο πρόγραμμα, αποδεικνύοντας το αυτονόητο, ότι δηλαδή η πραγματική του δύναμη βρίσκεται στην επιλογή και την ποικιλία των ταινιών. Σχεδόν ολόκληρη η – βραβευμένη – παραγωγή τού προηγούμενου χρόνου από Κάννες, Βενετία, Τορόντο και λοιπά Φεστιβάλ δηλώνει και φέτος το παρών, μαζί με ταινίες δημιουργών που έχουν αγαπηθεί κατά κόρον από το κοινό της Θεσσαλονίκης στο παρελθόν (Νούρι Μπιλγκέ Τζεϊλάν, Σουζάνε Μπίερ, Αντρέι Ζβιάγκιντσεφ, αδελφοί Νταρντέν, Ρόι Άντερσον, Φατίχ Ακίν) αλλά και υποσχόμενα φιλμ από ανερχόμενους σκηνοθέτες που σε προκαλούν να τα ανακαλύψεις. Πάμε Φεστιβάλ!

ΤΑΙΝΙΕΣ ΕΝΑΡΞΗΣ ΚΑΙ ΛΗΞΗΣ

Η επίσημη έναρξη της διοργάνωσης συνεχίζει για τρίτη συνεχόμενη χρονιά να προέρχεται από το Φεστιβάλ των Καννών (μετά τα «Holy Motors» και «Μόνο οι Εραστές Μένουν Ζωντανοί»), μετακομίζοντας όμως στο παράλληλο τμήμα τού Un Certain Regard για να παρουσιάσει τη φετινή νικητήρια ταινία, το «Λευκός Θεός» του Κόρνελ Μούντρουτσο, η οποία παρακολουθεί την αγωνιώδη αναζήτηση ενός κοριτσιού να ξαναβρεί το χαμένο της σκυλί να λαμβάνει διαστάσεις… εξέγερσης όλων των τετράποδων της πόλης! Θα συνεχίσει, άραγε, και φέτος το επιτυχημένο ιστορικό τού Φεστιβάλ στην επιλογή εναρκτήριας ταινίας; Πάντως, ο σκηνοθέτης του φιλμ όχι μόνο θα δώσει το παρών στην έναρξη αλλά θα παρουσιάσει και μια πλήρη ρετροσπεκτίβα της σχετικά μικρής αλλά εξαιρετικά… αλλοπρόσαλλης καριέρας του, η οποία περιλαμβάνει τόσο τις ταινίες κοινωνικού ρεαλισμού «Στο Δέλτα» και «Ευχάριστες Μέρες» όσο και εκκεντρικά φιλμικά πειράματα, όπως η – κυριολεκτικά – opera «Johanna» και ο «Ο Στοργικός Γιος – Υπόθεση Φράνκενσταϊν», που αντλούν ανορθόδοξα από την «Ιωάννα της Λωραίνης» του Κάρλ Τέοντορ Ντράγερ και τον «Frankenstein» της Μέρι Σέλεϊ, αντίστοιχα!

Η λήξη, αντιθέτως, βρίσκεται στα σίγουρα χέρια του Ρόι Άντερσον και το «Ένα Περιστέρι Έκατσε σ’ Ενα Κλαδί Συλλογιζόμενο την Υπαρξή του», όπως είναι πλέον και επίσημα η απόδοση του ελληνικού τίτλου, τον μεγάλο νικητή του φετινού Φεστιβάλ Βενετίας (όπως είχαμε εξαρχής προβλέψει), ο οποίος κλείνει θριαμβευτικά την «Τριλογία των Ζωντανών» που ξεκίνησε με τα «Τραγούδια από το Δεύτερο Όροφο» και «Εσείς, οι Ζωντανοί», δηλαδή την προσπάθειά του να σχολιάσει, να κριτικάρει, να παρηγορήσει και, τελικά, να κατανοήσει την ανθρώπινη ύπαρξη μέσα από μικρές καθημερινές σκηνές, οι οποίες αθροιστικά αποκαλύπτουν την αλήθεια της. Και οι δυο αριστουργηματικές ταινίες θα προβληθούν στο πλαίσιο του αφιερώματος του Φεστιβάλ στον εκκεντρικό δημιουργό, όμως εσείς μη χάσετε την ευκαιρία να θαυμάσετε στη μεγάλη οθόνη και το ντεμπούτο του, σχεδόν μπεργκμανικών ανησυχιών, «Μια Ερωτική Ιστορία». Από ‘κει κι ύστερα, δεν πρόκειται να ξαναδείτε τους νεανικούς έρωτες με την ίδια οπτική.

ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟ

Το διεθνές διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ περιλαμβάνει ταινίες που αποτελούν τις πρώτες ή τις δεύτερες δουλειές των δημιουργών τους, επομένως εξ ορισμού, αποτελείται από ένα σύνολο ταινιών που προσφέρουν τροφή για ανακάλυψη, πειραματισμό και πολλές εκπλήξεις. Το ευχάριστο είναι ότι φέτος η θεματολογία των φιλμ εμφανίζει εξαιρετική ποικιλία, από αυστηρώς κοινωνικά θέματα μέχρι ξεκάθαρες προτάσεις «είδους», κάνοντας τη διαδικασία ανακάλυψης των καλύτερων συμμετοχών μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα δοκιμασία. Ανάμεσα στις ταινίες που διαγωνίζονται, θα βρεις τον μεγάλο νικητή της Εβδομάδας Κριτικής των Καννών «The Tribe» (φωτό) του Μίροσλαβ Σλαμποσπίτσκιι (και πρόσφατα βραβευμένη ως καλύτερο ντεμπούτο στο Φεστιβάλ του Λονδίνου), μια ταινία αυστηρά γυρισμένη στη νοηματική, χωρίς υποτίτλους, γιατί «στην αγάπη και το μίσος δε χρειάζεται μετάφραση», το δικό μου προσωπικό αγαπημένο από τη Βενετία, «Ich Seh, Ich Seh» ή διεθνώς ονομασμένο «Goodnight Mommy», το οποίο ξεκινά ως η ιστορία δύο παιδιών που αμφιβάλλουν για την πραγματική ταυτότητα της γυναίκας που ισχυρίζεται ότι είναι η μητέρα τους και τελειώνει με ένα ημίωρο… καθαρόαιμου τρόμου για γερά στομάχια (!), αλλά και το «Magical Girl» του Κάρλος Βερμούτ, τον μεγάλο νικητή του Φεστιβάλ του Σαν Σεμπαστιάν μερικές εβδομάδες πριν, που υπόσχεται μια άβολη προβολή, όπου η κοινωνική πρώτη ανάγνωση κρύβει ένα προκλητικό, δεύτερο επίπεδο το οποίο θα συζητηθεί.

Οι κρατημένες δύο θέσεις για τις ελληνικές ταινίες στο διαγωνιστικό πηγαίνουν φέτος στη «Νορβηγία» (φωτό) του Γιάννη Βεσλεμέ, ένα μεσογειακό βαμπιρικό δημιούργημα που ζει και αναπνέει στη δεκαετία του 1980 και έχει προκαλέσει ενθουσιώδεις αντιδράσεις στις προβολές του σε παγκόσμια Φεστιβάλ ταινιών «είδους» (ανάμεσά τους και το Fantastic Fest του Όστιν), κάτι που σίγουρα αποτελεί καλό σημάδι, αλλά και η δεύτερη ταινία του Γιάννη Φάγκρα, «Forget Me Not», 13 ολόκληρα χρόνια μετά το «Πες στη Μορφίνη Ακόμη την Ψάχνω» (το οποίο προβάλλεται, επίσης, στο πλαίσιο του… διαβόητου αφιερώματος στα «100 Χρόνια Ελληνικού Κινηματογράφου» – βάστα λίγο, παρακάτω θα τα πούμε…), «ένα road movie στη θάλασσα και μια ερωτική περιπέτεια, η ιστορία δύο εραστών στην άκρη του κόσμου», όπως περιγράφει την ιστορία η επίσημη σύνοψή της.

ΑΝΟΙΧΤΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ

Παραδοσιακά, το τμήμα που συγκεντρώνει τους «κράχτες» της Θεσσαλονίκης αλλά και τις πιο ενδιαφέρουσες ταινίες που έχουν ήδη δοκιμαστεί (και ενίοτε βραβευτεί) στα μεγαλύτερα παγκόσμια Φεστιβάλ, οι Ανοιχτοί Ορίζοντες, δεν απογοητεύουν ούτε φέτος με την πολυάριθμη επιλογή τους. Μπορούμε, δε, να πούμε ότι είναι η πιο εντυπωσιακή των τελευταίων ετών! Στον στριμωγμένο κατάλογο των ταινιών θα βρεις ταινίες που ξεχώρισαν στο πρόσφατο Φεστιβάλ Καννών («Δύο Μέρες, Μία Νύχτα» των αδελφών Νταρντέν, «Leviathan» του Αντρέι Ζβιάγκιντσεφ και μεγάλος νικητής του Φεστιβάλ του Λονδίνου, «Still the Water» της Ναόμι Καγουάσε, «Timbuktu» του Αμπντεραχμάν Σισάκο, «Force Majeure» του Ρούμπεν Έστλουντ [φωτό], «Charlie’s Country» του Ρολφ ντε Χέερ, «Amour Fou» της Γέσικα Χάουσνερ), στην κοσμοπολίτικη Mostra της Βενετίας («The Cut» του Φατίχ Ακίν, «Anime Nere» του Φραντσέσκο Μούντσι, «A Street in Palermo» της Έμα Ντάντε, «Ghesseha» της Ραχσάν Μπανί-Ετεμάντ), στη Μέκκα του ανεξάρτητου κινηματογράφου Sundance («Love is Strange» του Άιρα Σακς, «Kumiko, the Treasure Hunter» των Ντέιβιντ και Νέιθαν Ζέλνερ), στο περισσότερο εμπορικό Τορόντο («A Second Chance» της Σουζάνε Μπίερ, «Phoenix» του Κρίστιαν Πέτσολντ) αλλά και στο πιο χαμηλότονο αλλά άκρως καλλιτεχνικό Φεστιβάλ του Λοκάρνο («Listen Up Philip» του Άλεξ Ρος Πέρι, «Fidelio – Alice’s Odyssey» της Λoυσί Μπορλετό, ταινία για την οποία η Αριάν Λαμπέντ κατέκτησε το βραβείο ερμηνείας), κάνοντας την τελική επιλογή δύσκολη αλλά και… άδικη.

Γιατί, δυστυχώς, ο μεγάλος αριθμός των συμμετοχών οδηγεί σε κάποιες ατέλειες του προγραμματισμού, στριμώχνει τις μοναδικές προβολές πολυαναμενόμενων ταινιών σε ένα βράδυ (το πρώτο Σαββατοκύριακο του Φεστιβάλ, χαρακτηριστικά) και, αναγκαστικά, θα αφήσει παραπονεμένο μέρος του κοινού που θα ήθελε να είχε τη δυνατότητα να δει περισσότερα φιλμ. Ή μήπως αυτός ήταν εξαρχής ο σκοπός, ώστε να είναι εξασφαλισμένη μία καλύτερη μελλοντική πορεία των εν λόγω ταινιών στις αίθουσες; Σε κάθε περίπτωση, όμως, μη χάσεις το «The Duke of Burgundy», τη νέα ταινία του Πίτερ Στρίκλαντ, ο οποίος μετά το «Berberian Sound Studio», αφήνει τα gialli και τις φτηνές horror ταινίες των 70’s για να επικεντρωθεί στο erotic kitsch της ίδιας δεκαετίας, να το επανεφεύρει και να το αποθεώσει.

Τέλος, στην υπο-ενότητα των ρευμάτων, υπάρχουν πολλές προτάσεις που πλησιάζουν επικίνδυνα στην περιοχή του πειραματικού κινηματογράφου (εισέρχεσαι με δική σου ευθύνη, δηλαδή), αλλά ανάμεσά τους ξεχωρίζει το πολυαναμενόμενο «Eden» της Μία Χάνσεν – Λόβε, η ιστορία της γενιάς της «γαλλικής μουσικής house», από το 1992 έως σήμερα, μέσα από τα μάτια ενός ανερχόμενου DJ, η οποία ακολουθεί τις μουσικές των Daft Punk, του Frankie Knuckles και του Terry Hunter σε ένα ξέφρενο όσο και μελαγχολικό ταξίδι, που σίγουρα θα θυμίσει χρόνια παλιά σε πολλούς. Κάτι μου λέει ότι εδώ έχουμε μία από τις καλύτερες ταινίες του Φεστιβάλ.

ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ

Το τμήμα του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης που ουσιαστικά ορίζει και τη μοναδικότητα τού χαρακτήρα του, φέτος έχει και επίσημη ταινία έναρξης, το φιλμ που κέρδισε τον φετινό Χρυσό Φοίνικα και δεν είναι άλλο από τη «Χειμερία Νάρκη» του Νούρι Μπιλγκέ Τζεϊλάν, ένα τρίωρο (και βάλε…) έπος που δεν κρύβει τις επιρροές του από τον Τσέχοφ και τον Μπέργκμαν, αλλά ούτε και τις προθέσεις του να κάνει μια ενδελεχή εξέταση των σχέσεων μεταξύ ενός πρώην ηθοποιού, ο οποίος λειτουργεί ένα μικρό ξενοδοχείο στην κεντρική Ανατολία, με τη νεαρή γυναίκα του και την αδελφή του, η οποία υποφέρει λόγω του πρόσφατου διαζυγίου της. Οι υπόλοιπες ταινίες του προγράμματος, βέβαια, μέσα από τις προσωπικές τους ιστορίες, έχουν κυρίως στόχο να θίξουν τα κοινωνικά («Sivas» του Καάν Μουζντετσί [φωτό], «These are the Rules» του Όγκνιεν Σβίλιτσιτς) και τα πολιτικά («Quod Erat Demonstrandum» του Αντρέι Γκρουσνίτσκι, «Varvari» του Ιβάν Ίκιτς) προβλήματα της ευρύτερης περιοχής των Βαλκανίων και της Τουρκίας, κάτι που κάνει τις «Ματιές στα Βαλκάνια» το, παραδοσιακά, πιο ζωντανό και γεμάτο παλμό τμήμα της διοργάνωσης. Το πρόγραμμα συμπληρώνει ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον αφιέρωμα στο Ζέλιμιρ Ζίλνικ, τη μοναδική προσωπικότητα που ανήκει στη γενιά του γιουγκοσλαβικού νέου κύματος (γνωστού κι ως «Μαύρο Kύμα») και παραμένει μέχρι σήμερα ενεργή.

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

Εκτός από τα αφιερώματα στους Κόρνελ Μούντρουτσο και Ρόι Άντερσον, στα οποία ήδη αναφερθήκαμε, το Φεστιβάλ θα φιλοξενήσει και μια πλήρη ρετροσπεκτίβα (συμπεριλαμβανομένων και των μικρού μήκους φιλμ του) στον Αμερικανό σκηνοθέτη Ραμίν Μπαχράνι, του οποίου η τελευταία ταινία «99 Homes» (φωτό) έκανε πρεμιέρα στο πιο πρόσφατο κινηματογραφικό Φεστιβάλ της Βενετίας. Ο σκηνοθέτης θα παραθέσει και masterclass στο πλαίσιο της διοργάνωσης, ενώ δημιουργείται η τέλεια ευκαιρία να ανακαλύψετε τις πρώτες ταινίες του, που χαρακτηρίζονταν από καθημερινή ανθρωπιά και απλότητα (ανάμεσά τους και το συγκινητικό «Goodbye, Solo»), πριν ο Μπαχράνι καταπιαστεί με πιο κραυγαλέα και θορυβώδη κοινωνικά θέματα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι τόσο ο Μπαχράνι όσο και οι Μούντρουτσο και Άντερσον είναι σκηνοθέτες που έχουν δει τις ταινίες τους να προβάλλονται ξανά και ξανά στο Φεστιβάλ τις αντίστοιχες χρονιές κυκλοφορίας τους, αναδεικνύοντας την τάση τού θεσμού να καταφεύγει στην επιλογή των αφιερωμάτων του τα τελευταία έτη σε… γνώριμες προς αυτό προσωπικότητες και ενδεχομένως την ανάγκη του να επιβεβαιώσει την πίστη του σε δημιουργούς που έχει από την αρχή της διεθνούς ομπρέλας του υποστηρίξει – αλλά αφήνοντας, ταυτόχρονα, μία εντύπωση ανακύκλωσης επιλογών.

Τις προσωπογραφίες του Φεστιβάλ συμπληρώνει το απροσδόκητο αλλά εξαιρετικά καλοδεχούμενο spotlight στη – μούσα του Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ – Χάνα Σιγκούλα (!), το οποίο θα κορυφωθεί σε μια ειδική τιμητική εκδήλωση – mini συναυλία της καλλιτέχνιδος, την Παρασκευή 7 Νοεμβρίου στις 20:30 στο Ολύμπιον. Ταυτόχρονα, θα προβληθούν μικρού μήκους ταινίες που έχει σκηνοθετήσει ή όπου έχει πρωταγωνιστήσει αλλά και τρεις εμβληματικές ταινίες του Φασμπίντερ, τα «Πικρά Δάκρυα της Πέτρα φον Καντ», η «Λιλί Μαρλέν» και ο «Γάμος της Μαρία Μπράουν».

ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΤΑΙΝΙΕΣ

Δεν υπήρχε τμήμα του Φεστιβάλ που να συζητήθηκε φέτος περισσότερο από το… αφιέρωμα στα «100 Χρόνια Ελληνικού Κινηματογράφου», είτε αυτή η συζήτηση αφορούσε την αρχική λίστα των ταινιών προς ψηφοφορία, τις τελικές είκοσι επιλογές, ακόμα και την ίδια τη διαδικασία της ψηφοφορίας και το αν αυτό θα ήταν μια θεμιτή τακτική. Γιατί κάτι τέτοιο αφενός θα έδινε προβάδισμα σε πιο πρόσφατες ταινίες που, αναπόφευκτα, έχει ακούσει περισσότερο το κοινό (από τα 100 χρόνια κινηματογραφικής παραγωγής, 7 φιλμ γυρίστηκαν από το 2000 και μετά!), αλλά και πρακτικές… τρολαρίσματος από το μέρος του κοινού που θα έψαχνε την «Κοινωνική Σαπίλα» (φωτό) της λίστας για να εκφράσει την αντίθεσή του. Τελικά, το κοινό νίκησε και η εν λόγω ταινία συμπεριλήφθηκε στο πρόγραμμα (και μάλιστα σε μια μεταμεσονύκτια, σαββατιάτικη προβολή, που ενισχύει την πρότερη γκρίνια για το «στρίμωγμα» στον προγραμματισμό του πρώτου weekend) και παραλήφθηκαν αρκετά, κλασικά φιλμ (κανένας Βασίλης Γεωργιάδης φερ’ ειπείν), κάτι το οποίο έδωσε τροφή για σκανδαλολογίες και υποψίες «μαγειρέματος». Η δυσεύρετη «Τιμή της Αγάπης» της Τώνιας Μαρκετάκη, η ιστορικά κομβική «Ευδοκία» του Αλέξη Δαμιανού, η «Συνοικία το Όνειρο» του Αλέκου Αλεξανδράκη, η «Κάλπικη Λίρα» του Γιώργου Τζαβέλλα και η «Στέλλα» του Μιχάλη Κακογιάννη (την προβολή της ταινίας, δε, θα ακολουθήσει η «Στρέλλα» του Πάνου Χ. Κούτρα!), βρήκαν το δρόμο τους, ευτυχώς, προς την τελική λίστα.

Προσωπικά, θα προτιμούσα η επιλογή της λίστας να γινόταν εξαρχής από το Φεστιβάλ, όπως συμβαίνει και με όλα τα τμήματά του, χωρίς δημόσιες ψηφοφορίες και τακτικές που δεν αρμόζουν στο θεσμό ή, ακόμη καλύτερα, να δημιουργούνταν ένα ξεχωριστό, μόνιμο τμήμα, που να έχει ως στόχο την προβολή κλασικών ελληνικών φιλμ, πέρα από χρονολογικούς περιορισμούς και «εορταστικές» προφάσεις. Έτσι όπως κατέληξε φέτος το αφιέρωμα, όχι μόνο είναι ελλιπές και γενικόλογο αλλά έδωσε και την αφορμή για περιττές συζητήσεις, που σαφώς και μας απομακρύνουν από τον κεντρικό κορμό ενός «διεθνούς» Φεστιβάλ και δημιουργούν αντιπερισπασμούς από τα πραγματικά δυνατά σημεία τού προγράμματος. Το καλό της συγκυρίας από την άλλη, βέβαια, ήταν ότι οι ελληνικές ταινίες επέστρεψαν στη Θεσσαλονίκη, ακόμα και εκείνες που έκαναν προηγουμένως πρεμιέρα είτε στο εξωτερικό είτε στην Ελλάδα, στις «Νύχτες Πρεμιέρας», σπάζοντας τον πάγο που είχε δημιουργηθεί μετά την παύση των Κρατικών Βραβείων Ποιότητας. Με αυτό τον τρόπο, τα «Xenia» του Πάνου Χ. Κούτρα, «Έκρηξη» (φωτό) του Σύλλα Τζουμέρκα και «Μικρό Ψάρι» του Γιάννη Οικονομίδη θα προβληθούν στις αίθουσες του Ολύμπιον και του Λιμανιού μαζί με τις υπόλοιπες ελληνικές ταινίες πρόσφατης κοπής (συμπεριλαμβανομένων και των «Νορβηγία» και «Forget Me Not» του διαγωνιστικού), δημιουργώντας ένα άτυπο Πανόραμα Ελληνικού Κινηματογράφου.

Το 55ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης ξεκινά από σήμερα, Παρασκευή 31 Οκτωβρίου, και ολοκληρώνεται την Κυριακή 9 Νοεμβρίου. Το FREE CINEMA θα βρίσκεται εκεί για να μεταφέρει όλα τα νέα, όλες τις κινηματογραφικές εκπλήξεις και απογοητεύσεις και, φυσικά, όλα τα παραλειπόμενα.